’t Is stille
Het is weer wat stiller geworden op podia en in repetitielokalen. Maar nagenoeg 200 jaar geleden schreef John Keats (1795 – 1821) ‘a thing of beauty is a joy forever’. Deze beklijvende woorden mogen ons sterken om waardevolle tradities levend te houden.
De paardenvissers in Oostduinkerke trotseren regen, wind en de grillen van de Noordzee om de garnalen boven te halen. Hun vangst is karig, maar ze zijn wel tot UNESCO wereld erfgoed verheven. Het gebeuren blijft de moeite waard om te bewonderen. Ook kinderen vergezellen hun ouders op de karren die tot aan de waterlijn rijden. Ruige mannen koppelen de wagens los, monteren de netten om ze, gezeten op prachtige boerenpaarden, door het zilte water te trekken. Honderden kijklustigen genieten van het urenlange spektakel. Brugse archieven maken in 1510 melding van ‘seynevissen’, zijnde het vissen met een ‘seyne’ of net door twee paarden getrokken. Ook in het beheerboek van de Cisterciënzerabdij werden uitgaven geregistreerd voor netten en aanverwante artikelen. Vismaaltijden waren de regel in de Kloosterorde. Slechts op bijzondere feestdagen maakte vis plaats voor vleesgerechten. We mogen veronderstellen dat de paardenvisserij al eeuwen tevoren een feit was, wetende dat de Cisterciënzerabdij van Koksijde in 1107 werd gesticht(1). Niet verwonderlijk dat het garnaalvissen te paard in Oostduinkerke sinds 4 december 2013 behoort tot het immaterieel werelderfgoed.
Op 14 oktober jongstleden namen een 200-tal genodigden deel aan de trefdag van de Vlaamse UNESCO Commissie in het Herman Teirlinck gebouw in Brussel. Voorzitter en Pro-Rector van de KULeuven Marc Vervenne heette de aanwezigen welkom met een overzicht van het programma. Het Instituut voor Vlaamse Volkskunst is door UNESCO erkend als expertisecentrum. Wie het programma van 14 oktober overloopt, zal beseffen dat volkskunst het podium moet delen met een indrukwekkende lijst van bekommernissen waarin de Commissie betrokken is: onderwijs, oceanografie, biosfeer, bossen, parken, emancipatie en integratie, musea, natuurbehoud, cultuur en gezondheidszorg. We mogen ons de vraag stellen hoe volksdans, volksmuziek, streekdrachten en vendelspel ooit zo ver kunnen geraken als de paardenvissers in Oostduinkerke.
Het is nog een hele weg om Vlaamse volkskunst tot immaterieel werelderfgoed te verheffen. De stap-voor-stap benadering werkt. Het vraagt wat zoekwerk, maar sedert 22 oktober jl. staan ‘Vlaamse volksdansen’ op de lijst van Immaterieel Erfgoed in Vlaanderen(2). Dat hebben we te danken aan de waardevolle inspanningen van de redactie van de ‘Dansgazet’. Meteen een aanmoediging om zowel archiefwerk als actieve beoefening te ondersteunen. Wat archief betreft, registreerden we tot nog toe 2120 stukken in onze archiefcollecties die via KADOC te raadplegen zijn(3). Bij het registreren geven we, naast titels, ook nog andere kenmerken op. Op die manier verhogen we de trefzekerheid bij het zoeken. We werken met beperkte krachten en middelen, eigen aan niet betoelaagde organisaties. Naast archiveren is het actief beleven van volkskunst van kapitaal belang. Samengevat komt het neer op: met de mensen naar volkskunst en met volkskunst naar de mensen.
In hoeverre mogen we bij dat proces compromissen sluiten? In het vorige nummer van Volkskunst publiceerden we een danscreatie van Kris Dierickx op de muziek van de ballade ‘Soon may the Wellerman come’(4). De dans kan uitgevoerd worden op de originele muziek van de ‘Wellerman’(5). In hoeverre zou het uitvoeren van de dans ook op een traditionele Vlaamse volksmelodie kunnen? Zonder meer een pertinente vraag en meteen een uitdaging, wanneer we weten dat de uitvoering door de Schotse Nathan Evans meer dan 69 miljoen keer werd bezocht. Ze slaat dus aan bij het brede publiek. Vorig jaar zagen we hoe de ‘Jeruzalema’ gesmaakt werd door jong en minder jong, door ervaren dansers, maar ook door een publiek dat minder vertrouwd was met dansen. De uitvoering ervan door het zorgpersoneel van UZ Gent toont ons hoe dans en muziek mensen kan verbinden(6). Laïs bracht met ’t Smidje’ een hele Poolse religieuze gemeenschap aan het dansen(7). Marketing van Vlaamse Volkskunst vraagt inzicht, professionele ondersteuning en middelen.
In dit nummer publiceren we weer een Vlaamse creatie, meer bepaald de ‘Rommelpot’. Het is een dans voor 8 meisjes en 4 jongens, dus geschikt voor groepen die kampen met een tekort aan mannelijke dansers. We nemen een duik in het fotografisch archief van Stijn Streuvels met een knipoog naar kledij rond 1900. Met onze studie- en doe-dag over streekdrachten ‘Van Schilderij tot Kledij’ was IVV trouwens genomineerd voor de Wase Erfgoedprijs editie 2021. We mochten een subsidie ontvangen vanwege de Erfgoedcel Waasland. De Erfgoedprijs ging evenwel naar het publieksproject ‘Talen kleuren de wereld’ van de Bibliotheek Sint-Niklaas(8). Streekdrachten blijven hoe dan ook ons studieobject, met weerom een uitgebreide bijdrage in dit nummer. We besteden tevens aandacht aan volksgebruiken (weldadigheidsinstellingen), volksverhalen (verloren maandag). In dit nummer eveneens een interview met een verdienstelijke Vlaming en nog heel wat sprokkelingen.
Ondertussen maken we de overstap naar een volgend jaar. In hoeverre het nieuw zal zijn, is nog maar de vraag. Radio 2 lanceerde zijn campagne ‘Top 2000, de grootste hits aller tijden’(9).
Zoals gewoonlijk besliste het publiek over de rangschikking. Bij het schrijven van het editoriaal moest de campagne nog beginnen. Opnieuw stelden we vast welke de lievelingen zijn van het Vlaamse publiek. Hopelijk krijgt volksmuziek een (bescheiden) plaats bij de kiezers.
Nadat de storm van allerhande melodieën is gaan liggen, mag het wat stiller worden. Stil om ons te bezinnen over de rijkdom van onze Vlaamse tradities, stilletjes kijken naar de horizon en naar wat komen gaat. We doen het met een tekst van Guido Gezelle.
‘t Is stille, allengerhand,
en weerom wordt het avond;
het zonnelicht is henen, ‘t is
een ander land nu lavend.
‘t Is stille, stille, zoetjes vaart
dat roerde alom,
te rustewaard.
(Guido Gezelle 4 september 1897)
Langs deze weg, namens IVV, onze oprechte wensen voor een 2022 waarin we het hoofd koel houden en het hart warm.
Gert Laekeman Voorzitter IVV
(1) https://paardevissers.be/wordpress/ : geraadpleegd op 5 december 2021.
(2) https://immaterieelerfgoed.be/nl/erfgoederen/vlaamse-volksdansen : geraadpleegd op 5 december 2021.
(3) http://abs.lias.be/Query/suchinfo.aspx : geraadpleegd op 5 december 2021.
(4) Volkskunst 2021; 45 (3): 7-13.
(5) https://www.bing.com/videos/search?q=nathan+evans+wellerman&view=detail… : geraadpleegd op 8 december 2021.
(6) https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/08/28/jerusalema-challenge-doet-250-m… geraadpleegd op 8 december 2021.
(7) https://www.hln.be/het-leukste-van-het-web/gezien-t-smidje-van-lais-is-… geraadpleegd op 8 december 2021.
(8) https://www.waseerfgoedprijs.be/ : geraadpleegd op 8 december 2021.
(9) ttps://www.vrt.be/nl/over-de-vrt/nieuws/2021/11/29/radio-2-top-2000-volledig-n… geraadpleegd op 8 december 2021.