Volkskunst 201006 - Editoriaal

Kleren en Keizer

Het boek ‘Van hoed tot ondergoed’ is een feit: ingehuldigd, overgoten met de nodige geestrijke dranken en al 150 keer aan de man of vrouw gebracht. Na de kleren komt de keizer, want ondertussen heeft de Koninklijke Sint-Sebastiaansgilde van Essen een keizer: voor het eerst in haar bijna 500 jarig bestaan.

Op woensdag 21 april hielden we het meesterwerk ‘Van hoed tot ondergoed’ over de doopvont in Erps. Het werd een feestelijke namiddag waarbij het Erfgoedhuis zich gezellig vulde met tal van sympathisanten. Het Davidsfonds zorgde voor de ontvangst in de vooravond. Die ontvangst deden we ’s avonds zelf nog eens over. Fotomateriaal en kledijen vormden het decor van een tentoonstelling opgezet voor de Erfgoeddag op zondag 25 april. We reden dus al een eerste ronde. Verdere verspreiding in Vlaanderen en hopelijk ook daarbuiten gebeurt in een tweede ronde. We besteden nog extra aandacht aan het boek in deze aflevering van Volkskunst.

In mei ll. mochten we ons opnieuw verheugen op een publicatie. Dit keer ging het over de dansen uit Essen. Toen we 2 jaar geleden binnen het Vlaams Dansarchief het plan opvatten om een jubileumuitgave te maken met traditionele dansen uit Essen, kregen we de volledige medewerking van de Koninklijke Sint-Sebastiaansgilde. Al snel reden we de weg naar Essen en Kapellen quasi met de ogen dicht: repetities bijwonen, opname van tempo, werkvergaderingen in verband met dans- en muzieknotaties en uiteindelijk de keizerskroning en koningschieting. Parallel daarmee besteedden we in de werkvergaderingen van het Dansarchief de nodige aandacht aan verdere afwerking van dansbeschrijvingen, tekeningen en muziek. De uiteindelijke afwerking van zo’n bundel brengt nog heel wat praktische zorg met zich mee. Maar we kregen van hoofdman Fons Van Thillo ‘carte blanche’ en dus het volste vertrouwen.

Om de 3 jaar organiseert de Gilde een koningschieting. Wie bij deze koningschieting de hoofdvogel 3 keer op rij afschiet wordt keizer. Dat presteerde Jan Nelen, de echtgenoot van dansleidster May Anthonissen. Voor het eerst in haar rijke geschiedenis kon de Gilde met een keizer uitpakken. Op zondag 9 mei waren we getuigen van deze serene keizerskroning tijdens de plechtige eucharistieviering in Essen. Symbolen zoals de prachtige ‘keizersbreuk’ en de keizerstaf spelen tijdens de viering een belangrijke rol. Keizer Jan kreeg de zilveren ‘keizersbreuk’ of borststuk aan de schouders opgehangen. Daarna ging het in stoet naar het gildelokaal voor toespraken, een flinke pot gildenbier en de uitvoering van de Lansierskadril van Essen door de gilde.

Zo’n keizerskroning mag dan uniek zijn, het blijft steeds een viering van eenvoudige mensen. Ook bij die gelegenheid genoten we van de sympathieke sfeer en gemoedelijkheid waarmee gildebroeders en gildezusters gasten verwelkomen. Twee weken later mochten we mee opstappen naar de weide voor de koningsschieting. Ondertussen was de jubileumuitgave ‘Dansen uit Essen’ van de pers gerold: een mooie bekroning van de inspanningen geleverd door de Gilde en de medewerkers van het Vlaams Dansarchief en IVV. Ook over dit werk meer bijzonderheden elders in ‘Volkskunst’.

Tot zover de feiten. IVV blijft presteren met beperkte vrouw- en mankracht en een minimum aan materiële middelen. Wellicht door die beperking vinden we tal van medewerkers en sympathisanten op onze weg. Omgekeerd, volgen we ook gedeeltelijk de weg van medespelers in het veld. IVV is geen machtige organisatie. Wij vormen voor niemand een bedreiging. Onze expertise is wat ze is en kan alleen beter worden door dienstverlening aan de sector.

Enige overweging bij het beleid in het land van het immaterieel cultureel erfgoed kan niet achterwege blijven. Het gaat hierbij zowel om de kleren als om de keizer; meer bepaald: welke kleren voor welke keizer? We kennen allemaal Hans Christian Anderson’s verhaal ‘De Nieuwe Kleren van de Keizer’. Een hovaardige keizer wou zich een gewaad aanmeten dat alle verbeelding overtrof. Pientere onderdanen wilden de keizer in al zijn trots beetnemen. Ze maten hem een zogenaamd prachtig gewaad aan over zijn ondergoed. In feite wilden ze de keizer doen geloven dat ze bezig waren met het weven van de mooiste kleren, bezet met goud en brokaat. De keizer was in het begin enigszins onwennig en wantrouwig, maar toen bezoeker na bezoeker hem prees voor zijn goede smaak en de schittering van zijn kledingstukken begon hij met meer en meer overtuiging te geloven in het opzet en nam hij fantasie voor werkelijkheid. Hij organiseerde een plechtige ommegang door de stad om zijn pracht en praal te etaleren. De burgers vroegen zich verbaasd af waarom de keizer in zijn ondergoed voor zijn volk wou verschijnen. Maar niemand waagde het een opmerking te maken. Uiteindelijk gierde een kind het uit: ... de keizer draagt geen kleren ...! Het ijs was gebroken. Iedereen barstte terstond in een onbedaarlijk lachen uit. De keizer snelde in allerijl naar zijn paleis. Hij ging voortaan bescheidener met zijn volk om.

We kunnen de keizer uit het verhaal beschouwen als het skelet van een gemeenschap. De keizer geeft leiding, coördineert, inspireert en ondersteunt, en dat met verantwoorde middelen, niet ten koste van de gemeenschap. De kleren staan symbool voor de omkadering, hoofdzakelijk de belangloze inzet van vrijwilligers aan de basis. En wat hebben we nodig voor het behartigen van immaterieel cultureel erfgoed? Alleszins geen keizers die hoog verheven boven de sector beleidsbeslissingen nemen. We houden vooral van keizers die zich laten inspireren door hun intense contacten met het werkveld. We hebben geen nood aan een professioneel elitecorps dat subsidies vergooit aan overdreven structurele investeringen. We hebben ook geen nood aan een multiplicatie van keizers, wel aan een hechte samenwerking in wat ons allen bindt: de rijkdom aan attractieve volkscultuur die Vlaanderen typeert.

Onze minister zet haar verkenningsronde verder. Het Agentschap heeft oog en oor voor de noden. Dat schept hoop, maar geen zekerheid in een crisistijd van besparingen. IVV volgt alvast de glazen huis politiek. Wij staan open voor een brede samenwerking in alles wat volkseigen cultuur gestalte geeft. In deze aflevering van Volkskunst stellen we meerdere publicaties voor: stuk voor stuk producten van belangloze inzet. Maar wij kunnen alleen signalen geven, geen beslissingen nemen of forceren. Ons blijft dus voorlopig enkel de prachtige tekst van Peter Koelewijn:

... Alles wat van waarde is, is weerloos
En al wat weerloos is, is zo fragiel
Ga met waardigheid om met die waarde
Want dat bepaalt de waarde van je ziel ...

Gert Laekeman
Voorzitter IVV

Illustratie: De Nieuwe Kleren van de Keizer: Koninklijke Bibliotheek Brussel.